زندگی نامه امام فخر رازری

  امام   فخرالدین رازی، نامش محمد نام پدرش عمر، در رمضان سال ۵۴۴ هجری در شهر ری استان تهران متولد شد و در سن تمیز مرحله سوادآموزی را در محضر پدرش که خطیب معروفی بود گذراند و مقدمات علوم اسلامی را در محضر کمال سمعانی فرا گرفت. آنگاه بخش مهمی از معارف اسلامی را از فقه و تفسیر گرفته تا حکمت و کلام اسلامی را در محضر مجدالدین جیلی تلمذ نمود.

محمد رازی در فراگرفتن علوم و معارف اسلامی و کند و کاو مسائل آنها حرص و ولعی عجیب داشت. دارای ذهنی تیز و نظری صائب و فکری عمیق بود. دیری نپایید که در تمام علوم عقلی و نقلی به مقام استادی رسید و در تحقیق و تأیید مذهب فقهی شافعی کتابهای مهمی را به رشته تحریر در آورد. هنگامی که با آن قامت کشیده و چشمان براق و محاسن پر پشت و سیمای پرشکوه و ابهت، بر منبر خطابه ها یا در وسط حلقههای درس ظاهر میگردید و با آن صدای گیرا و نوای گرم و مخلصانه، آیات قرآن را تفسیر میکرد و حقایق نوینی را نشان میداد و مسائل علوم عقلی و نقلی را موشکافی مینمود و تحقیقات علمی را به اوج خود میرساند، نه تنها اشخاص عادی و طلبه و تلامذه، بلکه دانشمندان مبرزی همچون زین الدین کشی و قطب مصری و شهاب الدین نیشابوری به پای منبر و حلقه تدریس او میشتافتند.

گویند در حوزه‌ی تدریس امام رازی بیش از دو هزار نفر از طالبان علم و فقها و فضلا جمع می شدند، و هنگامی که با پای پیاده یا سوار بر اسب به جایی می رفت حدود سیصد نفر از طلبه و فضلا برای کسب فیض در رکاب او راه می رفتند.

امام رازی نزد فرمانروایان خوارزم به غایت محترم و گرامی بود و در شهرها مدارسی را برای او بنا نموده و با اخلاص و اشتیاق کامل در جلسات و عظ او حضور مییافتند و از طرف آنان مبلغ هشتاد هزار دینار (هر دینار یک مثقال طلا بود) معادل یک میلیارد و ششصد میلیون تومان پول زمان ما و همچنین انواع وسایل نقلیه روز و لوازم گران قیمت خانگی، به او رسیده بود و هنگامی که وفات کرد میراث او بالغ بر دویست ۳ هزار دینار و معادل چهار میلیارد تومان زمان ما بود. امکانات مالی و رفاه   زندگی   نه تنها مانع پیشرفت او در کار تدریس و تألیف نبود، بلکه او را به پیشرفت بیشتر نایل می نمود. به طوری که ابن کثیر درباره او میگوید: «تأليف بزرگ و کوچک او به دویست کتاب رسیده بود. کتاب تفسیر کبیر (مفاتيح الغيب)، کتاب مباحث الشرقیه، کتاب اربعین، کتاب محصول در اصول فقه و تاریخ امام شافعی از جمله آنها است. ابن قفطی و تبریزی شصت و چهار تأليف قطور امام رازی را یکی یکی نام بردهاند.

امام رازی، دانشمند بحاث و متفکر حساس و دارای ذهنی وقاد و زبانی نقاد بود و اشکالات مطالب حکمت و فلسفه مانند موم در پنجه استدلال او عوض میگردیدند؛ گاهی جزء لا يتجزا را ثابت و گاهی نفی میکرد و در هر دو صورت حرف خود را بر کرسی ثبوت مینشاند و از همین راه افکار فلسفی ابوعلی سینا را در شرح اشارات به گونه رنگ باخته و بی پایه نشان داده بود، که اگر نصیرالدین توسی آن نقدها را رد نمیکرد نام علمی و فلسفی ابن سینا از آن اوج به حضیض سقوط میکرد.

با توجه به آن سیطره فلسفی و قدرت جدلی او را «امام المشککین» هم خوانده اند. تعجب اینکه تبحر در آن همه علوم و معارف و دارا بودن آن چنان سيطرة فلسفی نه تنها او را نسبت به عبادتهای مستحب بی اعتنا نکرد، بلکه علاوه بر انجام دادن نمازهای سنت در هر شبانه‌روز لحظاتی در مسجد سرگرم راز و نیاز با خدا و خواندن دعاها و اوراد مخصوص بوده است. همچنین آن تبحر در علوم و سیطره فلسفی نه تنها او را مغرور نکرد، بلکه در نهایت تواضع شیوه استدلال فطری سالخوردگان را موجب فوز و سعادت و بهتر از شیوه پر از تکلف فلسفه فلاسفه شمرده و گفته است.

برخی از کتابهای ایشان عبارتند از :

1. .     التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب.
2.      التفسير الصغير‏،‏ أسرار التنزيل وأنوار التأويل.
3.      تأسيس التقديس (أساس التقديس في علم الكلام
4.      المطالب العالية من العلم الإلهي، في ثلاثة مجلدات، ولم يتمه، وهو من آخر تصانيفه.
5.      محصل أفكار المتقدمين والمتأخرين من العلماء والحكماء والمتكلمين.
6.      اعتقادات فرق المسلمين والمشركين.
7.      المحصول في علم أصول الفقه.
8.      المباحث المشرقية في علم الإلهيات والطبيعيات.
9.      لوامع البينات شرح أسماء الله تعالى والصفات.
10.     معالم أصول الدين.
11.     الأربعين في أصول الدين.
12.     المسائل الخمسون في أصول الدين.
13.     البيان والبرهان في الرد على أهل الزيغ والطغيان.
14.     المباحث العمادية في المطالب المعادية.
15.     إرشاد النظار إلى لطائف الأسرار.
16.     نهاية الإيجاز في دراية الإعجاز.
17.     نهاية العقول في دراية الأصول، مجلدان.
18.     مناقب الإمام الشافعي.
19.     ترجيح مذهب الشافعي وأخباره.
20.     النفس والروح وشرح قواهما في علم الأخلاق.
21.     الإنارات في شرح الإشارات.
22.     لباب الاشارات والتنبيهات (شرح الإشارات والتنبيهات لابن سينا(.
23.     شرح كتاب عيون الحكمة لابن سينا.
24.     فضائل الصحابة.
25.     القضاء والقدر.
26.     ذم الدنيا.
27.     نفثة المصدور.
28.     الرياض المونقة.
29.     تعجيز الفلاسفة، بالفارسية.
30.     اللطائف الغياثية.
ایشان در ابیاتی به زبان فارسی نیز سروده است:
گر کنه خودم در خور اثبات تو نیست        و آرامش جان جز به مناجات تو نیست
 من ذات تو را به واجبی کی دانم          داننده ذات تو به جز ذات تو نیست
دل گرچه در این بادیه بسیار شتافت                 مویی به ندانست و بسی موی شکافت
گرچه ز دلم هزار خورشید بتافت            لکن به کمال ذرهای راه نیافته
امام فخرالدین رازی در سال ۶۰۶ هجری در هرات متوفی شد و طبق وصیت خودش در قریه مزداحان بالای کوه مصاقب به خاک سپرده شد.